Senin, 22 Agustus 2022

Balam 7

Tema                          : Bebalahan
Sub Tema                  : 1. Memperkenalkan diri  di sekolah (monolog/ bercerita)
                                      2. memperkenalkan kerabat di rumah(monolog bercerita)
                                       3. saling berkenalan (dialog/percakapan)

Payu Gham Kenalan


Dialek A

 Ghani sinji minggu peghtama sikam belajagh di SMP pokku sekulah. Pelajaghan sai ketelu iyulah pelajaghan bahasa Lampung. Gughuni sebai, wewah pudak ghik ghapi penampilanni.

Beliau ngeni salam ghik cawa jama sikam, “Api kabagh sanak-sanak ?”

Sikam nimbal jama- jama, “Betik Bu !”

Ibu Gughu cawa luwot, “Semakkung gham belajagh bahasa Lampung, nyin bangik belajaghni payu gham kenalan pai, setuju sanak-sanak !”

“Setuju…!” sikam nimbal jama-jama.

“Kesempatan sai peghtama ibu peghsilahko jama sanak sai sebai”, cawa Bu Gughu.

Hapsah sanak anjak Kenali Liwa ( Lampung Barat) beghani maju haguk depan kelas, ia cawa , “Gelaghku Hapsah, asalku anjak Liwa di pekon Kenali, umoghku ghua belas tahun, ikam tinggal jama kemamanku di Labuhan Ratu Bandar Lampung, kughang lebih 6 km anjak dija. Ikam telu muaghi. Abangku ganta di SMA kelas ghua, ghik adikku kelas lima SD. Cita–cita ikam Insya Allah haga jadi Budayawan, ulih ikam haga ngelestagiko bahasa ghik budaya Lappung.”

“Amin ….” timbal gham jama – jama.

Hapsah cawa luwot, “Ghik – ghik sapa gawoh sai haga belajagh cawa Lappung, dang liyom, cawako gawoh Insya Allah ikam dapok nulung”

Seghadu ina Hapsah lapah nuju mit mijani.

Selanjutni ibu gughu ngayun sanak sai bakas ngenalko dighi. Kelas jadi ghituk ulih sanak–sanak bingung api sai haga dicawoko lamun kenalanni makai bahasa Lampung. Masalahni di kelasku sanak sai bakas mak ngedok sai asli anjak suku Lampung.

“ Ikam Bu,…haga nyuba kenalan” cawa Usman.

“ Payu kidah Usman, silahko “ timbal Ibu Gughu

Usman maju agak nagu di depan kelas, ia kenahan liyom. Laju ia cawa.

“Gelaghku Usman, tiyuhku di Tegineneng Lampung Selatan. Ikam dapok cawa Lappung ulih di lingkungan ikam masyarakatni hampigh 80% asli suku Lampung Pubiyan. Jadi walaupun ikam lain suku asli Lappung ikam dapok cutik-cutik cawa Lappung. Ikam sekula dija ulih ikam nengis sekula dija sanakni nalom–nalom, utamani di lom pelajaghan bahasa Lappung. Ikam di laheghko tanggal 5 mei 1990, bittangku Taurus, ikam pak muaghi, ghua bakas ghik ghua sebai, ghik ikam sanak sai nomogh pak. Ikam tinggal di asrama Perwira Rajabasa Bandar Lampung. Ghadu ya…sappai di ja kenalanni, teghima kasih..” 

sanak – sanak sai baghih tekagum–kagum ngeliyak Usman sai pandai cawa Lappung.

Ibu gughu geghing nihan, ulih petunggaan sikam sina nyenangko hati. Sanak-sanak dikelasku geghing neghima pelajaghan bahasa Lappung.

“ Sanak – sanak…, ulih waktuni kak bela sappai di ja pelajaghan bahasa lappung, Insya Allah minggu depan gham tungga luwot, ingok ya… dang lupa belajagh di lamban” cawa Ibu gughu jama sikam.

Mak beni laju bel bebunyi. 


 Tema                           : Memidoghan
Sub Tema                    : Teteduhan/saganing

Lampiran 1

Waktu bulan bagha sanak- sanak bekumpul ditengebah lamban sambil  beguhau, wat sai bepattun, wat sai lagi main bebedakan, wat munih sai ikkah mejong- mejong mandang bulan bagha. Ditengebah lamban sai baghih wat munih  sekelompok sanak sai lagi asik bepantun sambil lalang-lalang.

“ Nyak buah- buahan, ghasani metogh, buwokku nayah, ghik waghnaku suluh, api hayoo...?” tanya Dika jama ketelu ghikni. Sewaktu keghua ghikni ngeghnyitko tagak , tandani ya lagi bepikir nyepok jawaban sai tepat, Ardan ngejawab, “Buah ghambutan....!”.”Temon ! “ cawa Dika sambil nepuk-nepuk bahu ghikni. Gantian Ardan sai besuagha, “Behenap lain iwa, bepayung lain ghaja,sapa sai dapok neduh, api gelaghni sina?”. “Nyak pandai cawa Doni, Sina jawabni nenas”. “Ya benogh niku Don...!” . “Ganta gantian nyak“  cawa Doni, “ Menganni  sekali betongni betahun tahun sapa sai dapok neduh api gelaghni sina...?”.ooh...sina nyak pandai jawabni,  Bantal...!”, cawa Dika. Ghupani tiyan lagi bemain teteduhan.

Anjak zaman tumbai masyarakat Lampung ghadu ngenal  peghmainan hinji. Peghmainan hinji ghisok digunako delom peghgaulan sanak sanak, atau muli meghanai.

Teteduhan iyulah Salah sai bentuk sastra lisan lampung  sai berarti teka-teki. Masyarakat Indonesia umumni ngedok teteduhan hinji, Cuma sebutanni gawoh sai bebeda-beda, misalni delom masyarakat  Jawa teteduhan dikenal jama istilah cangkriman, lamun delom masyarakat Jawa Barat teteduhan dikenal jama istilah bebadean. Masyarakat Lampung  juga ngedok bemacam-macam  istilah guai teka-teki , diantaghani  di daerah Kedondong ngenal teteduhan jama istilah saganing, di daerah  dikenaljama istilah sakiman.

Umumni teka-teki beghupa kalimat sai berisi informasi tentang ciri-ciri jawaban atau petunjuk umum guai nebak. Selain sina wat juga teka-teki sai beghupa kalimat sai tesusun beirama gegoh pantun.

Bemain teteduhan selain sebagai sarana hiburan, masih nayah manfaat sai baghik misalni ningkatko kreatifitas , ngasah daya ingok, nambah wawasan,ningkatko silaturahmi  ghik dapok juga bemanfaat bagi pengembangan bahasa ghik budaya Lampung.

Lampiran 2

Contoh teka-teki 1

O: Ngemik enap lain punyeu, bepayung lain rajo. Nyokidah?

A: Ngemik enap lain iwa, bepayung lain ghaja. Apikidah?

‘bersisik bukan ikan, berpayung bukan raja. Apakah itu?’

Jawaban: O: nenas        A: nyanyas     ‘nanas’

Contoh teka-teki 2

O: Mengan sekalei, beteng betahhun-tahhun. Nyokidah?

A: Mengan sekali, betong betahhun-tahhun. Apikidah?

            ‘Makan sekali, kenyang bertahun-tahun. Apakah itu?

            Jawaban: O: lunan       A: battal          ‘bantal’

Contoh teka-teki 3

O: Kelapo sai di tengah lawet. Nyokidah?

A: Kelapa sai di tengah lawok. Apikidah?

            ‘Kelapa yang di tengah laut. Apakah itu?

            Jawaban: kenawat       ‘rembulan’

Contoh teka-teki 4

O: Nganak meno mangi meteng. Nyokidah?

A: Nganak mena maghi ngandung. Apikidah?

            ‘Setelah beranak, baru ia mengandung. Apakah itu?’

            Jawaban: o: paghei      A: paghi          ‘padi’

Contoh teka-teki 5

O: Ngedimung-dimung tegattung, ngemik anak lain ijan. Nyokidah?

A: Ngedimung-dimung tegattung, ngemik anak lain ijan. Apikidah?

‘Berjuntai-juntai tergantung, mempunyai anak, bukan tangga. Apakah itu?’

            Jawaban: petagh di batang      ‘petai di batang’

Contoh teka-teki 6

O: Induino dipusau-pusau, anakno diiyek-iyek. Nyokidah?

A: Indukni dipusau-pusau, anakni diilik-ilik. Apikidah?

            ‘Ibunya dielus-elus, anaknya diinjak-injak. Apakah itu?’

            Jawaban: ijan   ‘tangga’

Contoh teka-teki 7

O: Di daghak io tegattung, di wai io nyesok uttung. Nyokidah?

A: Di daghak ia tegattung, di wai ia nyepok uttung. Apikidah?

            ‘Di darat ia tergantung, di air a mencari untung. Apakah itu?’

            Jawaban: O: jalo          A: jala       ‘jala’

Contoh teka-teki 8

O: Digunoken diumban, lamen mak digunoken diakuk. Nyokidah?

A: digunako diumban, lamun mak digunako diakuk. Apikidah?

            ‘Digunako diumban, jika tidak digunakan diambil’. Apakah itu?

            Jawaban: Jangkar

Contoh teka-teki 9

O: Diulur io cakak,ditaghik io tughun. Nyokidah?

A: Diulur ia cakak, ditaghik ia tughun. Apikidah?

            ‘Diulur ia naik, ditarik ia turun’. Apakah itu?

            Jawaban: Layang-layang

Contoh teka-teki 10

O: Lamen wat sai liwat io minjak, lamen mak mekkou sai liwat io pedem. Nyokidah?

A: Lamon wat sai liwat ia minjak, lamun mak ngedok sai liwat ia pedom. Apikidah?

‘jika ada yang lewat ia bangun, jika tidak ada yang lewat ia tidur’. Apakah itu?’

Jawaban: O : Putri Maleu          A: putri malu   ‘putri malu’

Contoh teka-teki 11

O: Sanak lunik ngelilingei nuwo. Nyokidah?

A: Sanak lunik ngelilingi lamban. Apikidah?

            ‘Anak kecil, kenyang bertahun-tahun. Apa itu?’

            Jawaban: O: pakeu      A: paku           ‘paku’

Contoh teka-teki 12

O: Anakno bejajak, induino ngughau. Nyokidah?

A: Anakni bejajak, indukni ngughau. Apikidah?

            ‘Anaknya berlari, ibunya memanggil. Apakah itu?’

            Jawaban: bedil bekas  ‘senapan meletus’

Selesaikan soal dibawah ini!

No

Kalimat pernyataan dialek A/O

Arti kalimat pernyataan

jawaban

1.

A: Nganak mena maghi ngandung. Apikidah?

 

‘Setelah beranak, baru ia mengandung. Apakah itu?’

 

.......

2

O: Kelapo sai di tengah lawet. Nyokidah?

 

............

kinawat

3

O: ........

Jika ada yang lewat ia bangun, jika tidak ada yang lewat ia tidur

Putri malu

4

A: Indukni dipusau-pusau, anakni diilik-ilik. Apikidah?

 

............

Ijan

5

O: Diulur io cakak,ditaghik io tughun. Nyokidah?

 

diulur ia naik, ditarik ia turun

.........

Tesuraian

Pertemuan hari senin, tanggal 19 september 2022.

Petunjuk          : Seghadu ngebaca teks teteduhan di unggak siswa ngejawab soal uraian berikut.

A. Soal

            1. Sebutko istilah teka-teki sai wat delom masyarakat Lampung!

            2. Kapan teteduhan/ saganing biasani dimainko jama sanak-sanak?

            3. Gohpa bentukni sesikun/ teteduhan/ saganing?

            4. Api manfaat main sesikun/ teteduhan/ saganing?


Tema                           : Wawaghahan
Sub Tema                    : 1.  Wawaghahan fabel
                                      2.  Unsur intrinsik wawaghahan fabel.
                                      3.  Kata dasar dan kata berimbuhan dari wawaghahan fabel

Kucing Diancam Mughidni

Adek jaman tumbai kucing jama lemaweng kak besahabat.Mulani lemaweng besahabat jama kucing makkung pandai api-api.Ia ghisok dihina jama binatang bagheh. Ulih sebab sina lemaweng nyepok guru sai dapok nawai ya macom-macom ilmu ghik kesaktian.

Di pulan kucing sangun dighabai jama binatang-binatang bagheh. Lamun kucing liyu di suatu pok pasti binatang-binatang sain lain ngeni hormat jama ia. Kipak jughena kucing mak pungah, ia pagun ibah hati, mula binatang sai bagheh geghing jama ia.

Suatu ghani kucing ngeghatongi lemaweng sadalih miwang. “Hei lemaweng ulah api niku miwang?” Kucing ngelulih, kidang lemaweng ngehening  gawoh, kucing ngelulih luwot,”Cuba niku haniko, sapa sai ngegangumu?”

Lemaweng laju cawa,”Nyak dihina!” ia mak beghani ngeliyak mata kucing sai tajom. Kucing ngeghediki lemaweng ghik ngelulih luwot,”jadi niku dija haga api?”

“Nyak haga belajagh jama niku”. Kucing lalang ngedengi, ghik ia ngelulih,:Api mak salah?”  Lemaweng nimbal ia mak salah pilih. Kucing lalang luwot sandalih ngeliyak ghik-ghikni gegoh ulai, kuyuk, beruang, babui, ghik rusa.“ Ulih api niku mak beguru jama jelma gawoh?” Lemaweng ngegeleng-gelengko uluni.

“Niku kak mengan?” kucing ngelulih, ulih ia ngeliyak lemaweng jak jeno menguni betongni gawoh. Lemaweng cawa bahwa kak telu ghani ia makkung mengan. Kucing ngayun rusa kenyin ngeni kanikan untuk lemaweng secukupni.Lemaweng senong nihan neghima kanikan sina.Ia mengen bangik nana. Binatang sai lain nontonni. Ulah ngeghasa geli ngeliyak gegunjoghn lemaweng sai mak ngedok nyepok kanikan tenggalan.

Seghadu mengan lemaweng kedugok, ia pedom telelop di ghedik kucing. Waktu ia minjak mak ngedok binatang lain kecuali ia ngeliyak kucing di bah batang lagi mainko ikok, cakar ghik kumisni. Lemaweng ghabai ngeghediki kucing. Kucing kak pandai api tujuannilemaweng sina. “Jemoh gawoh jam telu niku mit dija.” Lemaweng nughut gawoh jama api sai dicawako jama kucing. Jemoh ghanini kucing ngughau ghik-ghikni, ia kilu pendapat tettang tawaran lemaweng sai haga beguru.

“Wat api ya?” beruang ngelulih. :Goh ji kanca-kanca lemaweng sina haga beguru jama nyak kidang makkung kujawab, nyak kilu pendapat kuti.”

 

“Dang teghima”, cawa ulai tegas. “Benogh, dang diteghima!”, cawa beruang ngedukung ulai. “Lemaweng sina ghisok lupa asal usulni” cawa rusa.Kanca-kanca kucing mak ngedok sai setuju lamen lemaweng jadi mughidni.

Taganko gawoh ia nyepok guru sai bagheh, seghadu mansa ilmu ia haga matiko guruni, pokokni dang dikeni hati, naan ya haga kilu jantung.”cawa kuyuk ngingokko.

Seghadu ngedengi pendapat ghikni kucing akhirni cawa,”indai kanca seunyinni dengiko ya…. Nyak haga neghima ia jadi mughid, ki ia jahil nyak sai betanggung jawab!”“Yah…… gham haga teancam”, cawa babui biyak hati.Walau biyak hati tiyan neghima keputusan sina.

Sesuai jama janjini dibi sina lemaweng ghatong ngusung kanikkan untuk calon guruni.“Jadi niku temon-temon haga beguru?”Benogh guru” Lemaweng nimbal.”Sanggupkah niku memenuhi syarat-syaratni?”Tanya kucing, “Api syaratni guru?”

“Pertama niku mesti rajin bekeghja, keghua ilmu sai niku teghima dang digunako untuk kejahilan, dang pungah, sai ketelu lamun niku ngelanggar niku haga dikutuk jadi binatang sai paling jahil di bumi sinji, sanggup!”.“Sanggup”, lemaweng nimbal.

Kucing mulai ngelajagh lemaweng.Pertama kucing ngelajagh ilmu tegagh sai geluk ghik cagha ngelunccak.Pelajaghan sina dipahami jama lemaweng dilom waktu ghua bulan.Ilmu keghua iyulah cagha ngehambau kak jawoh, ilmu sina dikuasai selama setahun.Seghadu sina latihan dihentiko jama kucing ulih tinggal ghua ilmu sai makkung dikuasai kucing yakdo nguatko tanggai-tanggai ghik ngeluncak di batang.Lemaweng miwang teghus kilu tulung kenyin kucing geluk-geluk nughunko ilmuni jama ya.Akhirni seghadu ghua puluh pitu bulan ya kilu jama kucing. Kucing ngughau beruang supaya ia ngelajagh lemaweng cagha nguatko tanggai-tanggaini. Sebenoghni beruang kebiyaan, ulih kucing memaksa teghus akherni ngelajagh munih.

Ganta tinggal ilmu cakak batang ghik ngeluncak di unggakni.”Ajaghi nyak ilmu sina” kilu lemaweng.“Niku makkung waktuni neghima ilmu sina” jawab kucing.Lemawengteghus memaksa “Ghepa guru?” Kucing tegas “Mak!”.“Guru kak mikighkonni?” lemaweng ngelulih luwot. Kucing kak pandai jama pertanyaan lemaweng, kucing mak cawa luwot.“Ganta nyak mak ngakui niku guruku, nyak kak kuat, niku musuh utamaku.Igok sina!” hani lemaweng marah jama guruni.“Api hanimu?” kucing marah munih.Nyak haga matiko niku”.“Mughid tebel podak…..” kucing tambah marah.Lemaweng keliyakan podak aslini, kucing laju ingok jama nasehat kanca-kancani sai kak saka.Lemaweng laju haga nakop kucing, kucing ngehindar, lemaweng nerkam luwot.Kucing langsung tegagh ghik bejamuk di pucuk batang sai paling ghanggal. Lemaweng mak pandai cakak batang, ia nunggu di bah batang, akhirni ia besumpah “Hai kucing nyak besumpah haga matiko niku dipa gawoh jama keturunanmu, malahan kotorannu haga kukanik!” “Ngedengi sumpah sina kucing keghabaian, hampegh gawoh ya tiyak. Laju ia tughun seghadu lemaweng ninggalko pok sina.

Mitagh jak sina lemaweng beghubah, kanca-kancani ia anggop musuh ghik ia mangsa. Kucing mak tenang di pulan, akherni ia kughuk pekon ghik begaul jama jelma. Ulih sumpah lemaweng sina haga nganik kotoghanni, unggal kucing missing ia nimbun kotoghannni jama tanoh. Sampai ganta lemaweng mak dapok cakak batang gegoh kucing, ulih ia makkung dilajagh jama kucing.



Tidak ada komentar:

Posting Komentar