Tema : Bebalahan
Sub Tema : 1. Memperkenalkan diri di sekolah (monolog/ bercerita)
2. memperkenalkan kerabat di rumah(monolog bercerita)
3. saling berkenalan (dialog/percakapan)
Payu Gham Kenalan
Dialek A
Ghani sinji minggu
peghtama sikam belajagh di SMP pokku sekulah. Pelajaghan sai ketelu iyulah
pelajaghan bahasa Lampung. Gughuni sebai, wewah pudak ghik ghapi penampilanni.
Beliau ngeni salam
ghik cawa jama sikam, “Api kabagh sanak-sanak ?”
Sikam nimbal jama-
jama, “Betik Bu !”
Ibu Gughu cawa luwot,
“Semakkung gham belajagh bahasa Lampung, nyin bangik belajaghni payu gham
kenalan pai, setuju sanak-sanak !”
“Setuju…!” sikam nimbal
jama-jama.
“Kesempatan sai peghtama
ibu peghsilahko jama sanak sai sebai”, cawa Bu Gughu.
Hapsah sanak anjak
Kenali Liwa ( Lampung Barat) beghani maju haguk depan kelas, ia cawa ,
“Gelaghku Hapsah, asalku anjak Liwa di pekon Kenali, umoghku ghua belas tahun,
ikam tinggal jama kemamanku di Labuhan Ratu Bandar Lampung, kughang lebih 6 km
anjak dija. Ikam telu muaghi. Abangku ganta di SMA kelas ghua, ghik adikku
kelas lima SD. Cita–cita ikam Insya Allah haga jadi Budayawan, ulih ikam haga
ngelestagiko bahasa ghik budaya Lappung.”
“Amin ….” timbal gham
jama – jama.
Hapsah cawa luwot,
“Ghik – ghik sapa gawoh sai haga belajagh cawa Lappung, dang liyom, cawako
gawoh Insya Allah ikam dapok nulung”
Seghadu
ina Hapsah lapah nuju mit mijani.
Selanjutni ibu gughu
ngayun sanak sai bakas ngenalko dighi. Kelas jadi ghituk ulih sanak–sanak
bingung api sai haga dicawoko lamun kenalanni makai bahasa Lampung. Masalahni
di kelasku sanak sai bakas mak ngedok sai asli anjak suku Lampung.
“ Ikam Bu,…haga nyuba
kenalan” cawa Usman.
“ Payu kidah Usman,
silahko “ timbal Ibu Gughu
Usman maju agak nagu
di depan kelas, ia kenahan liyom. Laju ia cawa.
“Gelaghku Usman,
tiyuhku di Tegineneng Lampung Selatan. Ikam dapok cawa Lappung ulih di
lingkungan ikam masyarakatni hampigh 80% asli suku Lampung Pubiyan. Jadi
walaupun ikam lain suku asli Lappung ikam dapok cutik-cutik cawa Lappung. Ikam
sekula dija ulih ikam nengis sekula dija sanakni nalom–nalom, utamani di lom
pelajaghan bahasa Lappung. Ikam di laheghko tanggal 5 mei 1990, bittangku
Taurus, ikam pak muaghi, ghua bakas ghik ghua sebai, ghik ikam sanak sai nomogh
pak. Ikam tinggal di asrama Perwira Rajabasa Bandar Lampung. Ghadu ya…sappai di
ja kenalanni, teghima kasih..”
sanak – sanak sai
baghih tekagum–kagum ngeliyak Usman sai pandai cawa Lappung.
Ibu gughu geghing
nihan, ulih petunggaan sikam sina nyenangko hati. Sanak-sanak dikelasku geghing
neghima pelajaghan bahasa Lappung.
“ Sanak – sanak…,
ulih waktuni kak bela sappai di ja pelajaghan bahasa lappung, Insya Allah
minggu depan gham tungga luwot, ingok ya… dang lupa belajagh di lamban” cawa
Ibu gughu jama sikam.
Mak beni laju bel
bebunyi.
Tema : Memidoghan
Sub Tema : Teteduhan/saganing
Lampiran 1
Waktu bulan bagha sanak- sanak bekumpul ditengebah lamban
sambil beguhau, wat sai bepattun, wat
sai lagi main bebedakan, wat munih sai ikkah mejong- mejong mandang bulan
bagha. Ditengebah lamban sai baghih wat munih
sekelompok sanak sai lagi asik bepantun sambil lalang-lalang.
“ Nyak buah- buahan, ghasani metogh, buwokku nayah, ghik
waghnaku suluh, api hayoo...?” tanya Dika jama ketelu ghikni. Sewaktu keghua
ghikni ngeghnyitko tagak , tandani ya lagi bepikir nyepok jawaban sai tepat,
Ardan ngejawab, “Buah ghambutan....!”.”Temon ! “ cawa Dika sambil nepuk-nepuk
bahu ghikni. Gantian Ardan sai besuagha, “Behenap lain iwa, bepayung lain
ghaja,sapa sai dapok neduh, api gelaghni sina?”. “Nyak pandai cawa Doni, Sina jawabni
nenas”. “Ya benogh niku Don...!” . “Ganta gantian nyak“ cawa Doni, “ Menganni sekali betongni betahun tahun sapa sai dapok
neduh api gelaghni sina...?”.ooh...sina nyak pandai jawabni, Bantal...!”, cawa Dika. Ghupani tiyan lagi
bemain teteduhan.
Anjak zaman tumbai masyarakat Lampung ghadu ngenal peghmainan hinji. Peghmainan hinji ghisok
digunako delom peghgaulan sanak sanak, atau muli meghanai.
Teteduhan iyulah Salah sai bentuk sastra lisan lampung sai berarti teka-teki. Masyarakat Indonesia
umumni ngedok teteduhan hinji, Cuma sebutanni gawoh sai bebeda-beda, misalni
delom masyarakat Jawa teteduhan dikenal
jama istilah cangkriman, lamun delom masyarakat Jawa Barat teteduhan dikenal
jama istilah bebadean. Masyarakat Lampung
juga ngedok bemacam-macam istilah
guai teka-teki , diantaghani di daerah
Kedondong ngenal teteduhan jama istilah saganing, di daerah dikenaljama istilah sakiman.
Umumni teka-teki beghupa kalimat sai berisi informasi
tentang ciri-ciri jawaban atau petunjuk umum guai nebak. Selain sina wat juga
teka-teki sai beghupa kalimat sai tesusun beirama gegoh pantun.
Bemain teteduhan selain sebagai sarana hiburan, masih
nayah manfaat sai baghik misalni ningkatko kreatifitas , ngasah daya ingok,
nambah wawasan,ningkatko silaturahmi
ghik dapok juga bemanfaat bagi pengembangan bahasa ghik budaya Lampung.
Lampiran 2
Contoh teka-teki 1
O: Ngemik enap lain punyeu, bepayung lain rajo. Nyokidah?
A: Ngemik enap lain iwa, bepayung lain ghaja. Apikidah?
‘bersisik bukan
ikan, berpayung bukan raja. Apakah itu?’
Jawaban: O: nenas A:
nyanyas ‘nanas’
Contoh teka-teki 2
O: Mengan sekalei, beteng betahhun-tahhun. Nyokidah?
A: Mengan sekali, betong betahhun-tahhun. Apikidah?
‘Makan
sekali, kenyang bertahun-tahun. Apakah itu?
Jawaban:
O: lunan A: battal ‘bantal’
Contoh teka-teki 3
O: Kelapo sai di tengah lawet. Nyokidah?
A: Kelapa sai di tengah lawok. Apikidah?
‘Kelapa
yang di tengah laut. Apakah itu?
Jawaban:
kenawat ‘rembulan’
Contoh teka-teki 4
O: Nganak meno mangi meteng. Nyokidah?
A: Nganak mena maghi ngandung. Apikidah?
‘Setelah
beranak, baru ia mengandung. Apakah itu?’
Jawaban:
o: paghei A: paghi ‘padi’
Contoh teka-teki 5
O: Ngedimung-dimung tegattung, ngemik anak lain ijan.
Nyokidah?
A: Ngedimung-dimung tegattung, ngemik anak lain ijan.
Apikidah?
‘Berjuntai-juntai tergantung, mempunyai anak, bukan
tangga. Apakah itu?’
Jawaban:
petagh di batang ‘petai di batang’
Contoh teka-teki 6
O: Induino dipusau-pusau, anakno diiyek-iyek. Nyokidah?
A: Indukni dipusau-pusau, anakni diilik-ilik. Apikidah?
‘Ibunya dielus-elus,
anaknya diinjak-injak. Apakah itu?’
Jawaban:
ijan ‘tangga’
Contoh teka-teki 7
O: Di daghak io tegattung, di wai io nyesok uttung.
Nyokidah?
A: Di daghak ia tegattung, di wai ia nyepok uttung.
Apikidah?
‘Di
darat ia tergantung, di air a mencari untung. Apakah itu?’
Jawaban:
O: jalo A: jala
‘jala’
Contoh teka-teki 8
O: Digunoken diumban, lamen mak digunoken diakuk.
Nyokidah?
A: digunako diumban, lamun mak digunako diakuk. Apikidah?
‘Digunako
diumban, jika tidak digunakan diambil’. Apakah itu?
Jawaban:
Jangkar
Contoh teka-teki 9
O: Diulur io cakak,ditaghik io tughun. Nyokidah?
A: Diulur ia cakak, ditaghik ia tughun. Apikidah?
‘Diulur
ia naik, ditarik ia turun’. Apakah itu?
Jawaban:
Layang-layang
Contoh teka-teki 10
O: Lamen wat sai liwat io minjak, lamen mak mekkou sai
liwat io pedem. Nyokidah?
A: Lamon wat sai liwat ia minjak, lamun mak ngedok sai
liwat ia pedom. Apikidah?
‘jika ada yang lewat ia bangun, jika tidak ada yang lewat
ia tidur’. Apakah itu?’
Jawaban: O : Putri
Maleu A: putri malu ‘putri malu’
Contoh teka-teki 11
O: Sanak lunik ngelilingei nuwo. Nyokidah?
A: Sanak lunik ngelilingi lamban. Apikidah?
‘Anak
kecil, kenyang bertahun-tahun. Apa itu?’
Jawaban:
O: pakeu A: paku ‘paku’
Contoh teka-teki 12
O: Anakno bejajak, induino ngughau. Nyokidah?
A: Anakni bejajak, indukni ngughau. Apikidah?
‘Anaknya
berlari, ibunya memanggil. Apakah itu?’
Jawaban:
bedil bekas ‘senapan meletus’
Selesaikan soal dibawah ini!
No
|
Kalimat pernyataan
dialek A/O
|
Arti kalimat
pernyataan
|
jawaban
|
1.
|
A: Nganak mena maghi ngandung. Apikidah?
|
‘Setelah beranak, baru ia mengandung. Apakah itu?’
|
.......
|
2
|
O: Kelapo sai di tengah lawet. Nyokidah?
|
............
|
kinawat
|
3
|
O: ........
|
Jika ada yang lewat ia
bangun, jika tidak ada yang lewat ia tidur
|
Putri malu
|
4
|
A: Indukni dipusau-pusau, anakni diilik-ilik. Apikidah?
|
............
|
Ijan
|
5
|
O: Diulur io cakak,ditaghik io tughun. Nyokidah?
|
diulur ia naik,
ditarik ia turun
|
.........
|
Tesuraian
Pertemuan hari senin, tanggal 19 september 2022.
Petunjuk : Seghadu ngebaca teks teteduhan di unggak siswa ngejawab soal uraian berikut.
A. Soal
1. Sebutko istilah teka-teki sai wat delom masyarakat
Lampung!
2. Kapan teteduhan/ saganing
biasani dimainko jama sanak-sanak?
3. Gohpa bentukni sesikun/
teteduhan/ saganing?
4. Api manfaat main sesikun/ teteduhan/ saganing?
Tema : Wawaghahan
Sub Tema : 1. Wawaghahan fabel
2. Unsur intrinsik wawaghahan fabel.
3. Kata
dasar dan kata berimbuhan dari wawaghahan fabel
Kucing Diancam Mughidni
Adek jaman tumbai kucing jama
lemaweng kak besahabat.Mulani lemaweng besahabat jama kucing makkung pandai
api-api.Ia ghisok dihina jama binatang bagheh. Ulih sebab sina lemaweng nyepok
guru sai dapok nawai ya macom-macom ilmu ghik kesaktian.
Di pulan kucing sangun dighabai jama
binatang-binatang bagheh. Lamun kucing liyu di suatu pok pasti
binatang-binatang sain lain ngeni hormat jama ia. Kipak jughena kucing mak
pungah, ia pagun ibah hati, mula binatang sai bagheh geghing jama ia.
Suatu ghani kucing ngeghatongi lemaweng
sadalih miwang. “Hei lemaweng ulah api niku miwang?” Kucing ngelulih, kidang
lemaweng ngehening gawoh, kucing ngelulih luwot,”Cuba niku
haniko, sapa sai ngegangumu?”
Lemaweng laju cawa,”Nyak dihina!” ia mak
beghani ngeliyak mata kucing sai tajom. Kucing ngeghediki lemaweng ghik
ngelulih luwot,”jadi niku dija haga api?”
“Nyak haga belajagh jama niku”. Kucing
lalang ngedengi, ghik ia ngelulih,:Api mak salah?” Lemaweng nimbal ia mak salah pilih. Kucing
lalang luwot sandalih ngeliyak ghik-ghikni gegoh ulai, kuyuk, beruang, babui,
ghik rusa.“ Ulih api niku mak beguru jama jelma gawoh?” Lemaweng
ngegeleng-gelengko uluni.
“Niku kak mengan?” kucing ngelulih, ulih
ia ngeliyak lemaweng jak jeno menguni betongni gawoh. Lemaweng cawa bahwa kak
telu ghani ia makkung mengan. Kucing ngayun rusa kenyin ngeni kanikan untuk
lemaweng secukupni.Lemaweng senong nihan neghima kanikan sina.Ia mengen bangik
nana. Binatang sai lain nontonni. Ulah ngeghasa geli ngeliyak gegunjoghn
lemaweng sai mak ngedok nyepok kanikan tenggalan.
Seghadu mengan lemaweng kedugok, ia
pedom telelop di ghedik kucing. Waktu ia minjak mak ngedok binatang lain
kecuali ia ngeliyak kucing di bah batang lagi mainko ikok, cakar ghik kumisni.
Lemaweng ghabai ngeghediki kucing. Kucing kak pandai api tujuannilemaweng sina.
“Jemoh gawoh jam telu niku mit dija.” Lemaweng nughut gawoh jama api sai
dicawako jama kucing. Jemoh ghanini kucing ngughau ghik-ghikni, ia kilu
pendapat tettang tawaran lemaweng sai haga beguru.
“Wat api ya?” beruang ngelulih. :Goh ji
kanca-kanca lemaweng sina haga beguru jama nyak kidang makkung kujawab, nyak
kilu pendapat kuti.”
“Dang teghima”, cawa ulai tegas.
“Benogh, dang diteghima!”, cawa beruang ngedukung ulai. “Lemaweng sina ghisok
lupa asal usulni” cawa rusa.Kanca-kanca kucing mak ngedok sai setuju lamen
lemaweng jadi mughidni.
Taganko gawoh ia nyepok guru sai bagheh,
seghadu mansa ilmu ia haga matiko guruni, pokokni dang dikeni hati, naan ya
haga kilu jantung.”cawa kuyuk ngingokko.
Seghadu ngedengi pendapat ghikni kucing
akhirni cawa,”indai kanca seunyinni dengiko ya…. Nyak haga neghima ia jadi
mughid, ki ia jahil nyak sai betanggung jawab!”“Yah…… gham haga teancam”, cawa
babui biyak hati.Walau biyak hati tiyan neghima keputusan sina.
Sesuai jama janjini dibi sina lemaweng
ghatong ngusung kanikkan untuk calon guruni.“Jadi niku temon-temon haga
beguru?”Benogh guru” Lemaweng nimbal.”Sanggupkah niku memenuhi
syarat-syaratni?”Tanya kucing, “Api syaratni guru?”
“Pertama niku mesti rajin bekeghja,
keghua ilmu sai niku teghima dang digunako untuk kejahilan, dang pungah, sai
ketelu lamun niku ngelanggar niku haga dikutuk jadi binatang sai paling jahil
di bumi sinji, sanggup!”.“Sanggup”, lemaweng nimbal.
Kucing mulai ngelajagh lemaweng.Pertama
kucing ngelajagh ilmu tegagh sai geluk ghik cagha ngelunccak.Pelajaghan sina
dipahami jama lemaweng dilom waktu ghua bulan.Ilmu keghua iyulah cagha
ngehambau kak jawoh, ilmu sina dikuasai selama setahun.Seghadu sina latihan
dihentiko jama kucing ulih tinggal ghua ilmu sai makkung dikuasai kucing yakdo
nguatko tanggai-tanggai ghik ngeluncak di batang.Lemaweng miwang teghus kilu
tulung kenyin kucing geluk-geluk nughunko ilmuni jama ya.Akhirni seghadu ghua
puluh pitu bulan ya kilu jama kucing. Kucing ngughau beruang supaya ia
ngelajagh lemaweng cagha nguatko tanggai-tanggaini. Sebenoghni beruang
kebiyaan, ulih kucing memaksa teghus akherni ngelajagh munih.
Ganta tinggal ilmu cakak batang ghik
ngeluncak di unggakni.”Ajaghi nyak ilmu sina” kilu lemaweng.“Niku makkung
waktuni neghima ilmu sina” jawab kucing.Lemawengteghus memaksa “Ghepa guru?”
Kucing tegas “Mak!”.“Guru kak mikighkonni?” lemaweng ngelulih luwot. Kucing kak
pandai jama pertanyaan lemaweng, kucing mak cawa luwot.“Ganta nyak mak ngakui
niku guruku, nyak kak kuat, niku musuh utamaku.Igok sina!” hani lemaweng marah
jama guruni.“Api hanimu?” kucing marah munih.Nyak haga matiko niku”.“Mughid
tebel podak…..” kucing tambah marah.Lemaweng keliyakan podak aslini, kucing
laju ingok jama nasehat kanca-kancani sai kak saka.Lemaweng laju haga nakop kucing,
kucing ngehindar, lemaweng nerkam luwot.Kucing langsung tegagh ghik bejamuk di
pucuk batang sai paling ghanggal. Lemaweng mak pandai cakak batang, ia nunggu
di bah batang, akhirni ia besumpah “Hai kucing nyak besumpah haga matiko niku
dipa gawoh jama keturunanmu, malahan kotorannu haga kukanik!” “Ngedengi sumpah
sina kucing keghabaian, hampegh gawoh ya tiyak. Laju ia tughun seghadu lemaweng
ninggalko pok sina.
Mitagh jak sina lemaweng beghubah,
kanca-kancani ia anggop musuh ghik ia mangsa. Kucing mak tenang di pulan,
akherni ia kughuk pekon ghik begaul jama jelma. Ulih sumpah lemaweng sina haga
nganik kotoghanni, unggal kucing missing ia nimbun kotoghannni jama tanoh.
Sampai ganta lemaweng mak dapok cakak batang gegoh kucing, ulih ia makkung
dilajagh jama kucing.